NATO ključan za sigurnost Balkana - članstvo, partnerstvo i logistika važni za odbranu

Marrone je u IAI-u od 2007. godine, upravlja istraživačkim projektima i publikacijama vezanim za europsku i italijansku odbrambenu politiku. Bio je mentor na NATO Defense Collegeu, a od 2016. godine član je Naučnog odbora Evropske istraživačke grupe za industriju naoružanja. Njegove analize i preporuke dugo vremena oblikuju rasprave o sigurnosnim prioritetima Europe.

U intervjuu za Fenu, Marronea ističe da rat koji Rusija vodi protiv Ukrajine nije samo pitanje teritorijalnog integriteta jedne države, nego egzistencijalni izazov za cijelu Evropu, Evropsku uniju i NATO.

- Ruska invazija nije samo protiv Ukrajine, nego predstavlja prijetnju europskim zemljama, Evropskoj uniji i NATO-u - upozorava on.

Ruska agresija, dodaje, ima i širi destabilizirajući potencijal - ona može postati presedan za druge autoritarne sile.

- Kina, Iran, Sjeverna Koreja ili neko drugi mogu ovo shvatiti kao primjer da i oni mogu izvršiti invaziju na Tajvan, Južnu Koreju ili neku drugu državu - kaže Marrone. Upravo zato, odgovor Evrope i zapada ne smije biti posmatran samo kroz prizmu podrške Kijevu, dodaje on, već kao odbrana samog koncepta međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima.

Evropa, prema Marroneu, mora istovremeno gledati na dva pravca, na istoku rusku prijetnju, a na jugu nestabilnosti koje dolaze iz šireg mediteranskog okruženja. Ovdje podsjeća na još jedan sukob koji dodatno opterećuje međunarodni sistem - rat u Gazi.

- Izraelski odgovor na teroristički napad Hamasa iz oktobra 2023. bio je nesrazmjeran. S vojnog aspekta, on danas stvara više nesigurnosti, štete i patnje nego što doprinosi povećanju same nacionalne sigurnosti Izraela - naglašava Marrone.

Prema njegovom viđenju, taj odgovor destabilizira ne samo Gazu, nego i širi region – Jordan i druge zemlje Bliskog istoka. Zbog toga evropske države, kaže, ne mogu sebi priuštiti luksuz da se fokusiraju samo na jednu prijetnju.

- One se moraju istovremeno suočiti i s ruskim neprijateljskim stavom na istoku i s nestabilnošću u mediteranskoj regiji – i to u situaciji kada su SAD sve manje prisutne u Evropi - pojašnjava.

Iako ne tvrdi da su Sjedinjene Američke Države potpuno odsutne, Marrone upozorava na njihovu sve manju predvidljivost. To za Evropu znači dvostruku obavezu, održati transatlantsko partnerstvo kao temelj kolektivne sigurnosti, ali paralelno graditi vlastitu sposobnost autonomnog djelovanja. Kada je riječ o prednostima i izazovima transatlantske saradnje, Marrone jasno izdvaja ono što nijedna evropska država, niti sama Evropska unija, trenutno ne može nadomjestiti – američke vojne kapacitete.

- Prednost je ta što SAD pružaju vojne kapacitete u Evropi koji su trenutno izvan domašaja evropskih zemalja, posebno kada je riječ o nuklearnom odvraćanju - ističe.

Iako Francuska i Velika Britanija posjeduju vlastiti nuklearni arsenal, taj kapacitet, naglašava Marrone, nije dovoljan da odvrati Rusiju.

- Ne postoji sporazum izvan NATO-a o zajedničkom donošenju odluka vezanih za francusko ili britansko nuklearno odvraćanje. Takav sporazum postoji unutar NATO-a, gdje SAD, Francuska i Velika Britanija dijele nuklearno odvraćanje sa zemljama poput Italije, koje na svojim bazama imaju stacionirano nuklearno oružje, ali i s Njemačkom, Nizozemskom i drugima - objašnjava.

Taj sistem, dodaje, osigurava kolektivnu odbranu i odvraćanje kroz jasno definirane političke, diplomatske i vojne procedure.

Osim nuklearnog kišobrana, NATO nudi i ono što EU nema, integriranu vojnu komandu u kojoj oružane snage 32 članice djeluju zajedno. Time savez osigurava interoperabilnost i zajedničko planiranje u svim domenima, kopnenom, pomorskom, vazdušnom i cyber prostoru.

- Norveška, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanada, Sjeverna Makedonija, Albanija i Crna Gora nisu članice EU, ali jesu članice NATO-a, kao i Turska. Dakle, NATO ima širi skup snaga, čak i bez SAD-a, računajući ostale članice i njihove kopnene, zračne i pomorske kapacitete - podsjeća Marrone.

U tom smislu, savez ostaje jedina platforma koja objedinjuje evropske i sjevernoameričke snage u integriranom vojnom okviru.

Marrone priznaje da su transatlantski odnosi u posljednjoj deceniji bili pod pritiskom, naročito tokom administracije Donalda Trumpa, kada su nastali problemi, zabrinutosti i otvorena protivljenja njegovim politikama. Ipak, zaključuje da za Evropu i dalje nema alternative.

- Za Evropu postoji potreba za saradnjom unutar NATO-a sa Sjevernom Amerikom, posebno sa SAD-om, ali i s Kanadom, uz istovremeno jačanje evropskog stuba u NATO-u, evropske autonomije i liderstva - kaže.

Taj balans, prema njegovom mišljenju, znači da Evropa mora biti samostalnija u sektorima koji nisu striktno vojni, ali jesu duboko povezani sa sigurnošću i odbranom, poput trgovine, energetike i tehnologije. Upravo u tim poljima transatlantska saradnja mora biti dopunjena evropskom sposobnošću da vodi vlastite politike. Za Marronea, ključna prekretnica u evropskoj odbrambenoj politici dogodila se još 2014. godine, nakon ruske aneksije Krima. Tada su, kaže, mnoge zemlje, naročito one u centralnoj i istočnoj Evropi, počele ozbiljnije ulagati u odbranu i mijenjati strategije.

- Centralna i Istočna Evropa, Sjeverna Evropa, Velika Britanija i Njemačka značajno su promijenile svoj stav nakon 2014. godine - podsjeća.

Međutim, promjene u Francuskoj, Italiji, Španiji i zemljama južne Evrope bile su skromnije i sporije. Tek nakon februara 2022. godine i nove ruske invazije na Ukrajinu, slika se ujednačila.

- Sve evropske zemlje su promijenile svoju odbrambenu politiku, različitim tempom i u različitom obimu. Počele su ulagati više, usmjeravajući se na kapacitete potrebne za sukob visokog intenziteta kako bi odvratile Rusiju i odbranile se ako odvraćanje ne uspije - objašnjava Marrone.

Naglašava da Evropa već ima visoku tehnologiju i kvalitet oružanih snaga, ali ono što nedostaje je "masa", dovoljan broj vojnika i proizvodnih kapaciteta.

- Potrebno je povećati brojnost, jer Evropa već ima kvalitet i tehnologiju, ali treba joj više mase, i u oružanim snagama i u proizvodnim kapacitetima - kaže on.

Zbog toga neke zemlje ponovo uvode obavezni vojni rok, dok druge intenzivno rade na jačanju rezervnog sastava. NATO je u međuvremenu revidirao svoje planove i ciljeve sposobnosti, kako bi se saveznici usmjerili na scenarije rata visokog intenziteta. To je, međutim, proces koji traje godinama i čije rezultate tek treba vidjeti u punom obimu.

Kada je riječ o prioritetima u vojnoj proizvodnji, Marrone naglašava da Evropi nisu potrebni samo sofisticirani, skupi sistemi, nego i dostupnija i potrošna sredstva.

- Treba proizvoditi i visokotehnološke složene sisteme, ali i jeftinije, potrošne sisteme, posebno dronove, artiljeriju i municiju - ističe.

U tom kontekstu vidi prostor i za zemlje zapadnog Balkana, uključujući Bosnu i Hercegovinu.

- Tu je važan i proizvodni kapacitet zapadnog Balkana, recimo Srbije i Bosne i Hercegovine - naglašava. Time se regionalna odbrambena industrija uključuje u širu evropsku priču, gdje masovna proizvodnja i sigurni lanci snabdijevanja postaju podjednako važni kao i vrhunska tehnologija. Marrone upozorava da europske vojske još uvijek nisu dostigle potrebnu razinu spremnosti.

- To je proces koji ne ide preko noći, traje godinama, ali je počeo 2022. i sada smo na pola puta - ocjenjuje.

Za njega je ključno da evropske zemlje ne zavaravaju same sebe misleći da povećani budžeti znače i dovoljnu sigurnost.

- Treba i vrijeme i politička volja da se resursi pretoče u kapacitete. Tek tada Evropa može ozbiljno računati na vlastitu odbranu - zaključuje.

Kada govori o regiji, Alessandro Marrone jasno stavlja do znanja da je NATO bio i ostao predvodnik integracija, čak i ispred Evropske unije.

- Albanija, Crna Gora i Sjeverna Makedonija su članice NATO-a, ali još nisu članice EU. To je jedan pravac djelovanja koji NATO treba nastaviti - naglašava.

Uloga saveza na Balkanu, prema njemu, ima tri dimenzije. Prva je članstvo, koje donosi sigurnost i stabilnost državama koje mu pristupe. Druga je partnerstvo – saradnja sa zemljama koje nisu spremne ili politički opredijeljene za članstvo.

- Treba biti svjestan razlika među zemljama zapadnog Balkana i promjena vlasti tokom vremena. Partnerstva treba jačati bez obzira na to da li je pristupanje blizu ili ne, jer je to obostrana korist - objašnjava Marrone.

Treći element, koji često ostaje u sjeni, jeste logistika. Ona, smatra, postaje ključna za kolektivno odvraćanje i odbranu na istočnom krilu NATO-a.

- To obuhvata ne samo baltičke države i Poljsku, nego i Rumuniju i Bugarsku, naročito ako Rusija zauzme veći dio Ukrajine. To se tiče i sigurnosti Crnog mora - dodaje.

Upravo tu dolazi do izražaja značaj zapadnog Balkana. Ako bi bilo potrebno brzo prebacivanje opreme i snaga iz zapadne Evrope prema istoku, balkanska ruta može biti presudna.

- Postoji prostor za poboljšanje logističke saradnje u tranzitu opreme iz zapadnoeuropskih zemalja, recimo iz Italije, preko italijanskih luka, Jadranskog mora i zemalja poput Albanije i Sjeverne Makedonije, kako bi se ojačala Bugarska, uz učešće Grčke i drugih - pojašnjava Marrone.

Takve rute uključuju i prolaz iz sjeveroistočne Italije prema srednjoj Europi, ali i angažman Francuske, Španije i drugih savezničkih zemalja. U tom smislu, Balkan se ne promatra samo kao periferija, već kao vitalna karika u povezivanju zapadne i istočne Evrope. Marrone naglašava da logistika nije samo pitanje vojnog transporta, nego i razvoja infrastrukture koja ima dvostruku ulogu.

- Logistika je povezana i s infrastrukturnim razvojem, koji bi trebala sufinansirati i EU kroz koridore integriranih željeznica, autoputeva, povezanih s lukama i aerodromima. To bi poboljšalo operativnu spremnost na istočnom krilu (od Skandinavije do jugoistočne Evrope), a istovremeno doprinijelo socio-ekonomskom razvoju - ističe.

Na taj način, ulaganja u infrastrukturu postaju i sigurnosni i razvojni projekti, gdje NATO i EU mogu djelovati zajedno, uz aktivno učešće zemalja regiona.

Na pitanje o budućnosti zemalja Zapadnog Balkana, Marrone je jasan - Dugoročno gledano, budućnost bi trebala biti puna integracija u NATO i EU, ako to odluče vlade i građani, jer je to demokratski izbor -

Podsjeća na iskustvo Slovenije, Hrvatske, Rumunije, Bugarske i baltičkih država, gdje je članstvo u NATO-u i EU donijelo stabilnost i zamijenilo logiku oružanih sukoba političkim dijalogom.

- Članstvo u NATO-u i EU znači da se tenzije i sukobi rješavaju politički, a ne oružanim putem. To ne treba uzimati zdravo za gotovo – pogledajte Ukrajinu - upozorava.

Evropska odbrambena industrija, prema Alessandru Marroneu, suočava se s ozbiljnim izazovom fragmentacije. Iako su nakon 2022. mnoge zemlje povećale budžete za odbranu, postoji iluzija da svaka država može samostalno razvijati tehnologiju i proizvodne kapacitete.

- To jeste lakše, jer se sve kontrolira i donosi korist u vidu radnih mjesta. Ali to je iluzija, čak i velike države poput Francuske, Njemačke ili Italije nemaju dovoljnu ekonomsku razmjeru za masovnu i isplativu proizvodnju koja bi bila konkurentna kineskoj, ruskoj ili američkoj - upozorava Marrone.

Marrone podsjeća da članstvo u ovim organizacijama donosi konkretne benefite. Primjeri Slovenije, Hrvatske, Rumunije, Bugarske, ali i baltičkih država, pokazuju da ulazak u NATO i EU znači da se konflikti rješavaju političkim putem, a ne oružanim. „Stabilnost, mir i sigurnost Evrope su osnovni cilj EU – zajedno s ekonomskim razvojem, tehnologijom i inovacijama. Ako smo imali decenije mira, to je zapravo izuzetak u evropskoj historiji,“ naglašava.

Marrone se osvrće i na italijansko iskustvo, koje može biti korisno za zemlje poput BiH. Italija je odlučila da se pridruži NATO-u od samog početka, iako je većina stanovništva bila skeptična.

- Decenijama je trećina biračkog tijela bila protiv. Ali vremenom su i lijeve i desne stranke promijenile stav, ne zato što su bile prisiljene, nego zato što su shvatile šta znači biti dio saveza: biti konsultovan, imati glas, tražiti kompromis - objašnjava.

Danas, ističe Marrone, odluka o članstvu u NATO-u u Italiji više nije osporavana, 95 posto političara i građana prihvata savezništvo. Taj proces, dodaje, pokazuje da stavovi mogu evoluirati kada se realnost oko države mijenja, a političari i stručnjaci jasno objasne prednosti i obaveze članstva.

Ključ, prema Marroneu, leži u odgovornosti političara i stručnjaka da objasne građanima šta NATO jeste i šta znači članstvo.

- Stavovi se mogu promijeniti kada se promijeni i realnost oko nas - zaključuje u razgovoru za Fenu.

(Vijesti.ba / FENA)