Idrizi: Bez formiranja bošnjačkih opština nema opstanka bošnjačke zajednice na Kosovu

Univerzitetski profesor Sadik Idrizi u razgovoru za Fenu govori o političkim i ekonomskim previranjima na Kosovu, položaju bošnjačke zajednice, kao i o demografskim i obrazovnim izazovima koji direktno utiču na njen opstanak.

- Iako je Kosovo regionalni lider u izgradnji moderne infrastrukture, državu napušta veliki broj mladih koji ne vide realnu perspektivu - kaže Idrizi.

Podsjeća da su u februaru ove godine na Kosovu održani parlamentarni izbori, ali nakon više pokušaja nije izabrana vlada. Predsjednica Kosova Vjosa Osmani je za 28. decembar zakazala ponovljene izbore.

U međuvremenu, u 38 opština održani su lokalni izbori i tokom ove sedmice započinje proces implementacije rezultata.

Sve se ovo dešava u periodu dok se Kosovo suočava s teškim finansijskim i političkim posljedicama kao rezultat mjera koje je Evropska unija nametnula od juna 2023. godine.

Više od 613 miliona eura je obustavljeno tokom ovog perioda, putem dva glavna instrumenta – IPA-e i Investicionog okvira za zapadni Balkan (WBIF).

Neuspjeh u glasanju o budžetu Kosova za 2026. godinu postao je jedno od najosjetljivijih političkih i ekonomskih pitanja u zemlji, stvarajući neizvjesnost za funkcionisanje institucija i dobrobit građana.

- Kosovo je na polju infrastrukture lider u regiji. Ima najbolje izgrađene autoputeve, moderne zgrade, škole, ali narod, posebno mladi, želi da napusti Kosovo jer ne vidi perspektivu. Svakim danom sve više njih odlazi i ne zanimaju ih visoka politika i patriotizam, već samo zaštita i spas porodice – kaže profesor Idrizi.

Komentirao je i trenutno stanje kulturnog i intelektualnog života na Kosovu, kao i pozitivne pomake u oblasti obrazovanja, nauke i kulture.

Podsjeća da su na Kosovu izvršene reforme u obrazovnom sistemu, koje prate ogromni problemi.

- Škole se suočavaju s problemom opadanja broja učenika, tako da su posljednjih godina mnoge škole, naročito u ruralnim sredinama, zatvorene jer su ostale bez učenika. Ovo je posebno izraženo u mjestima u kojima žive Bošnjaci. Inače, Kosovo je doskora imalo najmlađu populaciju u Evropi, što su mnogi smatrali komparativnom prednošću – navodi Idrizi.

Na pitanje kako ocjenjuje položaj bošnjačke zajednice na Kosovu u društvenom, ekonomskom i kulturnom smislu, kaže da Kosovo ima veoma dobre zakone o pravima i zaštiti nevećinskih zajednica, ali je upitna njihova implementacija.

- Bošnjaci dijele sudbinu s ostalim stanovnicima Kosova, ali su u težoj situaciji u odnosu na pripadnike iz većinske populacije, jer nisu konkurentni na tržištu rada zbog jezičkih i drugih barijera. To se ne postavlja kao zvanični uslov, ali je u praksi realnost. Iseljavanje je proces koji neprestano teče i koji utiče na ukupno stanje u bošnjačkoj zajednici. Kada nemate broj, vi ste beznačajni, bez obzira na prava koja su vam zagarantovana – tvrdi Idrizi.

Prema Ustavu Kosova iz 2008. godine, pojašnjava, Bošnjaci imaju tri zagarantovana mjesta u Skupštini te svoje predstavnike u izvršnoj vlasti na centralnom i lokalnom nivou u nekoliko opština.

Bošnjaci, također, imaju i jednog sudiju Ustavnog suda Kosova kao i stalnog člana u Centralnoj izbornoj komisiji.

- Međutim, od 2010. godine Bošnjake predstavljaju isti politički subjekti i isti lideri, koji se više bave međusobnim optužbama i prepucavanjima nego da poprave stanje i položaj zajednice. Osobna netrpeljivost dovela je do polarizacije kako po političkom tako i po regionalnom osnovu. Najbolji primjer nesloge je neizbor dogradonačelnika Prizrena u proteklom skupštinskom sazivu, koji prema važećem zakonodavstvu pripada bošnjačkoj zajednici – naglašava profesor Idrizi.

Inače, dodaje, Bošnjaci nikada nisu imali više predstavnika na ključnim pozicijama u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti na centralnom nivou, ali ni manje uticaja na rješavanje problema i poboljšanje položaja zajednice.

Na pitanje koliko Bošnjaka danas živi na Kosovu prema relevantnim podacima i kakav je njihov demografski, društveni i sigurnosni položaj, Idrizi kaže da je iseljavanje Bošnjaka sa Kosova počelo od 1998. godine.

- Prema rezultatima popisa iz 1981. godine, koje smatramo najrelevantnijim, na Kosovu je živjelo 58.562 Muslimana, što je iznosilo 3.7% od ukupnog stanovništva tadašnje pokrajine.

Također, prema popisu iz 1991. godine, bilježi se 58.000 Muslimana, ali su procjene da je živjelo 66.189 Muslimana, jer se manji dio pridružio bojkotu popisa s većinom Albanaca – navodi on.

Nakon rata na Kosovu broj Bošnjaka u stalnom je opadanju. Prema podacima popisa stanovništva iz aprila 2011. godine, broj Bošnjaka na Kosovu je oko 30.000, što je znatno manje u odnosu na broj od prije rata.

Prvi razlog je podjela krajem devedesetih godina prošloga stoljeća, kada su Muslimani u Gori podijeljeni na Bošnjake i Gorance.

Drugi razlog smanjenja broja Bošnjaka na Kosovu je iseljavanje početkom sukoba 1998. godine i nakon rata, tako da su neka mjesta ostala bez Bošnjaka.

Više od polovine pripadnika bošnjačke zajednice je nakon rata 1999. godine migrirao u države zapadne Evrope, Srbije, BiH i druge države - najprije iz sigurnosnih, a kasnije i ekonomskih razloga.

- Prema posljednjem popisu održanom 2024. godine, na Kosovu živi oko 27.000 Bošnjaka. Najviše ih je u Prizrenu – 18.379, zatim Peći, Dragašu, Istoku, Mitrovici, a u manjem broju i u drugim opštinama. Zanimljiva činjenica je da je prema istom popisu broj govornika bosanskog jezika (28.536) bio neznatno veći od Bošnjaka – tvrdi Idrizi.

S obzirom da je obrazovanje jedan od najvažnijih segmenata svakog društva, profesor Idrizi navodi da je nakon rata na Kosovu 1999. godine organizirana nastava na bosanskom jeziku.

Iste godine grupa bošnjačkih intelektualaca s Kosova uspjela je iz Bosne i Hercegovine transportirati veliku pošiljku udžbenika, kako bi nastava krenula.

Uporedo s ovim, nadalje, ušlo se u fazu izrade nastavnih programa te pisanje vlastitih udžbenika, gdje je veliku ulogu u tome imao akademik Alija Džogović.

Iako se kvalitet udžbenika, ponekad i s razlogom, često osporavao, navodi Idrizi, oni su poslužili, unutar kosovskog obrazovanja, kao bitno sredstvo izgradnje obrazovnog sistema na bosanskom jeziku.

Bosanski jezik jedan je od službenih jezika u opštinama Prizren, Dragaš i Peć te kao takav nezaobilazan je i u sistemu obrazovanja i to od najnižeg pa do najvišeg nivoa.

Nastava od predškolskog odgoja pa sve do srednjoškolskog obrazovanja na bosanskom jeziku izvodi se u osam opština – Prizren, Dragaš, Peć, Istok, Priština, Južna Mitrovica, Dečane, Đakovica, kao i na dva državna univerziteta – u Prizrenu i Peći.

Nastava na bosanskom jeziku izvodi se u 42 osnovne i 11 srednjih škola.

U Leposaviću i Sjevernoj Mitrovici bošnjački učenici prate nastavu na srpskom jeziku. Školske 1999/2000. godine u preduniverzitetskom obrazovanju (osnovne i srednje škole) upisano je oko 6.300 učenika.

Broj učenika kontinuirano opada, tako da je školske 2021/22. godine upisano 3.175 učenika, što znači da je njihov broj prepolovljen.

Upitan na koji način regionalna politika i odnosi sa susjednim državama utiču na status i perspektive Bošnjaka na Kosovu, profesor Idrizi naglašava da su Bošnjaci Kosova pod neprestanim "udarima“ država iz regije, prije svega Srbije, Sjeverne Makedonije, čak i Bugarske.

- Upis bošnjačkih studenata sa Kosova na javne univerzitete u Bosni i Hercegovini je od presudnog značaja, ali političke i vizne barijere ostavile su prostora i pružile šansu drugima da manipulišu i vrše asimilaciju preko povlastica za studiranje bošnjačke omladine u okolnim zemljama, najviše u Bugarskoj. U ovom trenutku par stotina bošnjačkih studenata nalazi se na studijama u ovoj zemlji. Dok se sve ovo dešava, mnogi u Bosni i Hercegovini i ne znaju da ima Bošnjaka na Kosovu – naglašava profesor.

Na pitanje postoje li značajniji projekti ili inicijative koje bi mogle poboljšati položaj bošnjačke zajednice u narednom periodu, profesor Idrizi nije optimist.

- Ne vidim neke ozbiljnije projekte ili inicijative kojima bi se poboljšao položaj bošnjačke zajednice u godinama pred nama. Proces decentralizacije na Kosovu je zaustavljen ili je odložen na neodređeno vrijeme, te Bošnjaci i dalje ostaju bez svojih opština u okviru ustavnog i zakonskog sistema Republike Kosovo, mada ispunjavaju sve neophodne uslove. Formiranje opština sa većinskim bošnjačkim stanovništvom je ključ opstanka, razvoja i zaštite pripadnika bošnjačke zajednice na Kosovu – poručio je univerzitetski profesor Sadik Idrizi u intervjuu Feni.

(Vijesti.ba/Fena)