Tiha diskriminacija Albanaca na jugu Srbije: Bez lične karte, bez glasa

Pasivizacija adresa, nepoštivanje zakonskih odredbi o jeziku i obrazovanju, neravnopravna zastupljenost u javnim institucijama i govor mržnje samo su neki od problema s kojima se suočava albanska zajednica u Srbiji.

Pasivizacija adresa je postupak kojim Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) briše prebivalište građaninu s adrese ukoliko utvrdi da ne živi na njoj. Posljedice su gubitak prava na ličnu kartu, zdravstvenu knjižicu i pravo glasa. S tim se suočavaju Albanci u Preševu, Bujanovcu i Medveđi.

Urednik portala Folj online Jeton Ismailji za Vreme kaže da poznaje ljude koji u Bujanovcu žive i rade, imaju državljanstvo Srbije, ali ih uprkos tome brišu iz civilnog registra.

„Problem je u tome što policija tri puta provjerava da li se neko nalazi na adresi, pa ukoliko ga tada ne zatekne – briše ga iz registra. A čovjek, na primjer, može biti u inostranstvu mjesec dana. Srpska zajednica nema taj problem. Poznajem Srbe koji rade u Beogradu ili Nišu, pa nisu brisani iz registra. Dakle, riječ je o selektivnoj praksi prema pripadnicima albanske zajednice“, objašnjava Ismailji.

Dodaje da je postojala inicijativa Ministarstva za ljudska i manjinska prava da se o tom pitanju vodi dijalog s predstavnicima Albanaca.

„To je crno na bijelo i veoma lako rješivo – ljudi rade ovdje, djeca su im ovdje u školi, lako se može provjeriti da zaista tu žive“, naglašava Ismailji.

Popis stanovništva

Prema popisu stanovništva iz 2022. godine, u Srbiji živi ukupno 61.687 Albanaca i Albanki, podaci su Republičkog zavoda za statistiku (RZS).

To je znatno više u odnosu na popis iz 2011. godine, kada je evidentirano svega 5.809 stanovnika zbog bojkota većine pripadnika albanske nacionalne zajednice.

Prema posljednjem popisu, Albanci su najzastupljeniji u Preševu – 31.340 od ukupno 33.449 stanovnika, te u Bujanovcu – 25.465 od 41.068 stanovnika.

Ukupno u regionu Južne i Istočne Srbije albanska zajednica broji 58.145 stanovnika, prema zvaničnim podacima RZS-a.

Nepriznavanje diploma

Još jedan veliki problem je nepriznavanje diploma stečenih na Kosovu. Ismailji navodi da više od 90 posto mladih Albanaca studira na Kosovu.

Zbog nepriznavanja diploma u Srbiji, većina mladih odlazi u zemlje Zapadne Evrope – Njemačku, Austriju ili Švicarsku. Jedan dio ostaje u Prištini, gdje su završili studije. Tako poslove koje bi oni mogli obavljati s fakultetskom diplomom dobijaju ljudi iz Vranja i drugih gradova.

Rezolucije i prijedlozi

Narodni poslanik iz Bujanovca Šaip Kamberi podnio je Skupštini Srbije prijedlog „Rezolucije o položaju Albanaca u Preševskoj dolini“, ali ona nikada nije uvrštena u dnevni red.

Rezolucija poziva na provođenje sporazuma iz 2001, 2009. i 2013. godine, hitnu obustavu pasivizacije adresa, puno poštivanje zakona o jeziku i obrazovanju, veću zastupljenost Albanaca u institucijama, procesuiranje govora mržnje i osnivanje razvojnih fondova uz državnu i međunarodnu podršku.

Predsjednik opštine Bujanovac Arber Pajaziti predstavio je ministru za ljudska i manjinska prava Demu Beriši i Koordinacionom tijelu Vlade Srbije prijedlog od 10 tačaka za poboljšanje položaja Albanaca, što je izazvalo i političke sukobe unutar albanske scene.

Misija OSCE-a je još 2013. godine izradila plan od sedam tačaka, koji je Vlada Srbije usvojila, ali je do danas vrlo malo toga provedeno.

Ismailji smatra da je rješenje u poštivanju Ustava i zakona Srbije.

„Ustav je jasan – zastupljenost zajednica u institucijama mora odgovarati njihovom broju u opštinama. To se ne provodi i zato smo tu gdje jesmo“, zaključuje on.

Lokalna vlast

U Bujanovcu je prošle godine formirana multietnička lokalna vlast nakon dvije decenije vladavine albanskih partija. Na čelu opštine je Arber Pajaziti iz Fronta za promjene.

Opštinu Preševo predvodi Ardita Sinani iz Partije za demokratsko djelovanje, bivša savjetnica kosovskog premijera Albina Kurtija, koji joj je javno čestitao i ponudio institucionalnu saradnju.

Sukobi i nestabilnost

Sukob između državnih snaga Srbije i Oslobodilačke vojske Preševa, Medveđe i Bujanovca (OVPMB) započeo je krajem 2000. godine, a okončan je u junu 2001. godine.

Situacija u regionu i dalje se opisuje kao nestabilna. Ideja o razmjeni teritorija – sjever Kosova za Preševsku dolinu – povremeno se pojavljuje, ali nikada nije prihvaćena.

Istraživanje nevladine organizacije CASA iz jula 2025. pokazalo je da gotovo 66 posto kosovskih Albanaca smatra da bi takva razmjena dovela do novih sukoba, a ne do smanjenja tenzija.

(Vijesti.ba)