Oružje umjesto automobila: Nova realnost Češke

Dok automobilska proizvodnja stagnira, oružje postaje nova pokretačka snaga češke privrede – što neki posmatraju sa zabrinutošću.

Češka je tokom prethodnih trideset godina postala zemlja s najvećom proizvodnjom automobila po glavi stanovnika na svijetu. Samo tokom 2024. godine, u zemlji s oko deset miliona stanovnika proizvedeno je više od 1,4 miliona vozila – skoro četiri odsto više nego prethodne godine. Međutim, u prvom kvartalu 2025. zabeležen je pad od 7,1 odsto, prije svega zbog manje potražnje u zapadnoj Evropi. Uzroci su brojni – od izazova u auto-industriji, preko sporog prelaska na električne automobile, do američkih carina.

Dok auto-industrija bilježi pad, vojna industrija u Češkoj bilježi snažan rast. Tokom posljednje tri godine, fabrike oružja proširile su proizvodne kapacitete i ostvarile značajne profite.

Prema mišljenju Aleša Roda iz Centra za ekonomske i tržišne analize, udio vojne industrije u češkoj ekonomiji – koji sada iznosi oko jedan odsto BDP-a – mogao bi u narednim godinama višestruko da poraste.

„Uočavamo potencijal. Potražnja će rasti narednih deset, pa i 15 godina. Magacini su prazni – ono što proizvedemo, odmah se isporučuje“, rekao je Rod za Češki radio.

Nova snaga privrede?

Slično misli i Danuše Nerudova, bivša rektorka Univerziteta Mendel u Brnu i članica Odbora za budžet Evropskog parlamenta. „Odbrambena industrija može da postane novi motor češke, pa i evropske privrede. Može da apsorbuje višak kapaciteta i radne snage iz auto-industrije, stimuliše rast i ojača bezbjednost“, izjavila je za DW.

Ekonomista Petr Zahradnik, savjetnik Evropskog ekonomskog i socijalnog odbora, skeptičniji je: „Istina je da vojna industrija sada doživljava procvat. Kapaciteti se šire, češke firme ulažu u najnaprednije regione svijeta. Ali ne vjerujem da će oružje ikada zamijeniti automobile kao stub češke privrede. I, iskreno, ne bih volio da vojna proizvodnja potisne civilnu.“

Historijska osnova za industriju oružja

Teritorija današnje Češke bila je centar vojne proizvodnje još prije Prvog svjetskog rata. Tokom međuratnog perioda i kasnije, Čehoslovačka je bila jedan od vodećih svjetskih izvoznika oružja – izvoz je činio i do deset odsto ukupne trgovine.

Između 1958. i 1989. godine proizvedeno je deset hiljada borbenih i trenažnih aviona. Tadašnje čehoslovačko oružje bilo je među najcjenjenijima u Istočnom bloku. Ogromna domaća potražnja poticala je iz činjenice da je zemlja imala masovnu vojsku i izdvajala i do 20 odsto budžeta za odbranu.

Raspad Varšavskog pakta i razoružavanje 1990-ih teško su pogodili industriju. Posljednji veliki izvozni posao bio je ugovor o isporuci 250 tenkova Siriji 1991. godine. Nakon podjele Čehoslovačke 1992, proizvodnja tenkova ostala je u Slovačkoj, dok je lakše naoružanje ostalo u Češkoj.

Privatizacije, smanjenje budžeta za odbranu, profesionalizacija vojske i pad broja vojnika na 20.000 dodatno su oslabili sektor.

Ukrajinski rat kao prekretnica

Nakon ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, češka vojna industrija doživjela je preporod. Proizvodnja je u mnogim firmama višestruko povećana – posebno municije, tenkova, oklopnih vozila, haubica, dronova i radarskih sistema.

Aero, proizvođač aviona, razvio je novi borbeni i trenažni model „Skyfox“, koji će služiti za obuku ukrajinskih pilota na F-16 avionima.

Oko 40 odsto proizvodnje ide u Ukrajinu, dok se ukupno 90 odsto izvozi. Istovremeno raste i domaća potražnja – češki vojni budžet prošle godine je po prvi put premašio dva odsto BDP-a, a najavljeno je da će dostići i tri procenta.

Rastu i profiti: vlasnik kompanije Czechoslovak Group, Mihael Strnad, više nego duplirao je bogatstvo tokom prošle godine – sa pet na oko devet milijardi eura. Sličan rast bilježe i drugi proizvođači oružja.

Masovno zapošljavanje

Firme zapošljavaju sve više radnika. STV Grupa planira da ove godine utrostruči proizvodnju artiljerijske municije – sa 100.000 na 300.000 komada – i zaposli još 1.000 ljudi. PBS Grupa udvostručiće proizvodnju raketnih i dron motora.

Najveći vojni konglomerat, Czechoslovak Group, već zapošljava 14.000 ljudi.

Za poređenje, najveći auto-proizvođač, Škoda Auto (u vlasništvu Volkswagena) u svom glavnom pogonu zapošljava 20.000 radnika, ali se zbog jednostavnije proizvodnje električnih vozila očekuju otpuštanja. Direktor Škode, Klaus Zelmer, najavio je krajem februara 2025. da će firma, koja trenutno ima 41.000 zaposlenih, otpustiti 15 odsto radne snage.

Mnogi od tih radnika mogli bi da pređu u vojnu industriju. Češke agencije za zapošljavanje tvrde da im neće biti potrebne velike prekvalifikacije.

(Vijesti.ba / DW)