Vuković za Vijesti.ba: Trump je označio kraj širenja NATO-a!

Šta to tačno znači, pitali smo profesora upravljanja konfliktima i globalne politike sa američkog univerziteta Johns Hopkins u Washingtonu, dr Sinišu Vukovića.

„Kada govorimo o bilo kojoj strategiji, veoma je važno razumjeti da nije riječ o dugoročnoj viziji vanjske politike SAD, već prvenstveno o programskom, i u jednoj mjeri ideološkom profilisanju vanjske politike aktuelne administracije. Nova Strategija je u velikoj mjeri u direktnoj koliziji sa Strategijom prve Trumpove administracije iz 2017. godine, što nam pomaže da razumijemo političko-ideološke vektore kretanja trenutne administracije predsjednika Donalda Trumpa“, kaže za Vijesti.ba profesor Siniša Vuković.

Prema njegovim riječima, detaljno čitanje nove američke Strategije ukazuje na ideološku i suštinsku promjenu paradigme u američkoj vanjskoj politici u odnosu na ono što je bio standardni orijentir u post-hladnoratovskom periodu, što se, tvrdi profesor Vuković, prvenstveno ogleda kroz otvoreno oponiranje, a određenoj mjeri i odbacivanje ključnih elemenata međunarodnog poretka koji su SAD uspostavile i održavale proteklih osamdeset godina, naročito u periodu nakon 1990.

Šta je konkretno novost u Strategiji predsjednika Trumpa?
VUKOVIĆ: Prvo, ovim dokumentom administracija artikuliše stav prema kojem je Amerika nepotrebno preuzela preveliki globalni teret, te da je, upravo se baveći tuđim problemima, postala slabija i nekonkurentnija. Novina je i ton kojim se interpretiraju međunarodni odnosi.

U kojem smislu?

VUKOVIĆ: Znate da su ranije strategije Kinu i Rusiju jasno definisale kao najveće geostrateške konkurente, dok nova Trumpova Strategija ne spominje izričito nadmetanje velikih sila, već više govori o globalnoj i regionalnoj ravnoteži snaga. Ovakve formulacije sugerišu spremnost da se prihvati logika tzv. zona uticaja, što je pristup koji više podsjeća na politiku velikih sila iz 19. vijeka.

Istovremeno, saveznici se više ne posmatraju kroz vrjednosnu kompatibilnost, već prvenstveno kroz prizmu transakcione preraspodjele tereta, očekujući od onih bogatih da preuzmu primarnu odgovornost za svoje regione, tim i da mnogo više plate za kolektivnu odbranu. Konačno, za ovu administraciju agenda globalne promocije demokratije ne predstavlja bilo kakav prioritet, niti je kompatibilna sa suštinom vanjsko-političkih prioriteta koji su zacrtani.

Naprotiv: naglašava se potreba da SAD može i mora da radi sa bilo kojom vladom, uključujući autoritarne režime, sve dok to služi američkim ekonomskim interesima i ekonomskom prosperitetu. Imajući u vidu da je ova strategija zapravo refleksija MAGA pokreta i svega onoga što je najavljivano u izbornoj kampanji prethodnih godina, ne iznenađuje činjenica da u dokumentu vidno nedostaje i posvećenost pravilima zasnovanom međunarodnom poretku i međunarodnom pravu. Ukratko, signalizira se namjera za prelazak sa uloge globalnog organizatora, što su kritičari nazivali ulogom globalnog policajca, na pragmatičniju ulogu dominantne, može se reći regionalne sile, koja prioritet daje ekonomskim transakcijama, a ne ideološkim partnerstvima.

Imaju li utemeljenje ocjene da predsjednik Trump ovim pravi uslugu „tradicionalnim neprijateljima“ SAD?

VUKOVIĆ: Konkretna usluga tradicionalnim rivalima leži u tome što ovom Strategijom Trumpova druga administracija eksplicitno zagovara nemiješanje u unutrašnje poslove drugih država, definišući suverenitet kroz tradicionalnu prizmu apsolutnog autoriteta na domaćem planu, a ne kao što je bila dominantan princip u prethodnih 20 godina - princip odgovornosti koji svaka država mora imati prema sopstvenom stanovništvu. Ovo je dugogodišnja tema za Peking, Moskvu, Teheran, Pjongjang i druge koji se protive američkim i zapadnim stavovima o demokratskim tekovinama, insistiranju na reformama i razumijevanju vladavine prava kroz zaštitu manjina, marginalizovanih grupa i elemetarnih individualnih sloboda. Međutim, Strategija nije primarno motivisana pomaganjem protivnicima.

Nego?

VUKOVIĆ: Nego ostvarivanjem kratkoročnog i opipljivog američkog prosperiteta i projekcije snage. Kao sredstvo na scenu stupa nova politika, koja je rezultat dubokog pragmatizma, prvenstveno vođena pristupom „sarađuj sa kim moraš“. Stiče se utisak da su vrijednosti, norme i principi gurnuti u drugi plan.

I to su ideološke odrednice MAGA pokreta?

VUKOVIĆ: Jesu. MAGA pokret je rezultate američke vanjske politike tokom prethodnih 20 godina prevashodno kritikovao zbog tendencija guranja SAD u vječne ratove i zbog preuzimanja globalnih tereta zanemarujući probleme na domaćem planu. Ova ideološka ambivalentnost refleksija je dugo najavljivane i često pretpostavljene izolacionističke politike, formulisane tokom prethodne predsjedničke kampanje. Kritikovanjem saveznika i umanjivanjem značaja međunarodnih normi, SAD indirektno daju argumente i prostor onima koji žele da ospore američko globalno liderstvo, što za izolacioniste u SAD-u, istina, i nije neki problem.

Očito nije problem ni za Rusiju. Portparol Kremlja Dmitri Peskov kaže da je Rusija Strategiju predsjednika Trump vidi kao „pozitivni korak“. Peskov je 2017. godine tadašnju Strategiju predsjednika Trump nazvao – imperijalističkom. Ima li Moskva danas zaista razloga za zadovoljstvo?

VUKOVIĆ: Strategija iz 2017. Rusiju je definisala „revizionističkom silom“, koja nastoji da oslabi uticaj SAD u svijetu. U novoj Strategiji takav ton i formulacije ne postoje. Naprotiv: umjesto konfrontacije, nudi se okvir koji se u ključnim segmentima poklapa sa vizijom Kremlja, pružajući ruskom rukovodstvu priliku za strateški predah i potencijalnu normalizaciju odnosa pod novim uslovima. U tom smislu, Moskva može biti zadovoljna, jer po prvi put Strategija SAD efektivno oslobađa Rusiju odgovornosti za narušavanje bezbjednosti u Evropi. Istovremeno, dokument upadljivo izostavlja pominjanje ruske odgovornosti za agresiju na Ukrajinu, što je dramatična promjena u odnosu na prethodne administracije. Umjesto dosadašnje standardne osude Moskve, oštrica kritike ovog puta usmjerena je ka evropskim saveznicima, koji se optužuju za sabotiranje mirovnih procesa.

Tretiranje rata u Ukrajini ne kao egzistencijalne borbe za demokratiju, već kao problema upravljanja evropskim odnosima sa Rusijom koji zahtijeva diplomatski angažman, direktno validira ruski stav da je sukob rezultat loših politika Zapada, a ne ruskog imperijalizma i ekspanzionizma. Zato i ne čudi reakcija portparola Kremlja, koji je novu Strategiju ocijenio kao uglavnom konzistentnu sa njihovim pristupom, budući da novi dokument praktično Rusiju uklanja sa liste primarnih prijetnji američkoj bezbjednosti.

Drugi ključni razlog za potencijalno zadovoljstvo Kremlja leži u ideološkom razdoru koji strategija unosi u transatlantski savez.

O kakvom ideološkom razdoru je riječ?

VUKOVIĆ: Dokument usvaja retoriku koja je vrlo bliska Putinovoj, kritikujući Evropu zbog takozvanog civilizacijskog brisanja, pada nataliteta i gubitka tradicionalnog identiteta usljed migracija iz zemalja opet tzv. trećeg svijeta. U Strategiji se najavljuje namjeru Vašingtona da kultiviše jednu vrstu otpora trenutnoj evropskoj putanji podržavanjem, kako to oni naizvaju -patriotskih snaga, a to su desno-populističke, euroskeptične, antiimigrantske, radikalno-iliberalne i etno-nacionalističke partije.

Koje podržava Moskva?

VUKOVIĆ: Tako je. Moskva to s pravom tumači kao otvorenu podršku upravo onim desničarskim i populističkim partijama koje vidi kao saveznike u slabljenju jedinstva Evropske unije. To što SAD sada krive Evropu za tenzije sa Rusijom, sugerišući da je nedostatak evropskog samopouzdanja uzrok problema, za Putina predstavlja potvrdu ispravnosti njegove politike.

Konačno, bezbjednosni aspekti Strategije idu naruku dugoročnim ciljevima Rusije da oslabi prisustvo NATO-a na svojim granicama. Dokument sugeriše kraj proširenja NATO-a i jasno stavlja do znanja da SAD više neće podupirati čitav svjetski poredak, već da očekuju od Evrope da preuzme primarnu odgovornost za svoju odbranu i bezbjednosnu situaciju u svom okruženju.

Uprkos svemu, u Strategiji se takođe može jasno uočiti i niz formulacija koji nesumnjivo mogu izazvati čuđenje i veliku dozu razočaranja za Moskvu.

Šta može biti razočaravajuće?

VUKOVIĆ: To što Strategija vidno ignoriše ruski nuklearni arsenal i Rusiju tretira više kao regionalni problem, nego kao globalnu supersilu ravnu Americi. Međutim, čnjenica da Strategija prvenstveno signalizira spremnost SAD da prihvate princip sfera uticaja i da odustanu od univerzalističkih pretenzija, daje zamah onom ne samo multipolarnom, već moguće i policentričnom svijetu, za koji se Kremlj zalaže.

Mediji bliski predsjedniku Trumpu tvrde da Strategija samo prati tezu Henrija Kisindžera o Kini kao glavnom protivniku i Rusiji kao potencijalnom savezniku SAD u borbi protiv Kine. Kako Vama izgledaju ova objašnjenja?

VUKOVIĆ: Teorija o primjeni takozvanog „obrnutog Kisindžerovog manevra”, prema kojoj bi Sjedinjene Države ublažile stav prema Moskvi kako bi je pridobile kao saveznika protiv Pekinga, ima određeno uporište u tekstu nove Strategije bezbjednosti, ali je realizacija takvog savezništva u praksi malo vjerovatna, čak i nemoguća.

Zašto?

VUKOVIĆ: Upravo zbog načina na koji Strategija tretira Rusiju. Iako je evidentno da dokument pravi jasnu distinkciju između ova dva rivala - Kinu tretira kao primarni ekonomski izazov koji zahtijeva rebalans odnosa, dok Rusiju posmatra kao diplomatsko pitanje u Evropi, koje treba vješto menadžerisati - taj pristup ne nudi dovoljno snažnu osnovu za strateško partnerstvo.

Ipak, glavna problem teze koju ste citirali leži u činjenici da Strategija, iako Rusiju politički oslobađa krivice i odgovornosti za rat u Ukrajini, istovremeno suštinski degradira njen status velike sile. Nema sumnje da će ovakvo ignorisanje ruskih ambicija da budu tretirani kao ravnopravna supersila dodatno inspirisati Kremlj u remetilačkom zamahu u odnosu na bilo šta da dolazi sa zapada, čak i od ovako popustljivog Vašingtona.

Kakvi bi se to konkretno potezi Moskve mogli očekivati?

VUKOVIĆ: Ovakav pristup mogao bi navesti Putina da pojača nuklearno zveckanje oružjem kako bi ponovo skrenuo pažnju na rusku moć. To svakako ne vodi stabilnoj saradnji dvije strane, već bi se sve opet moglo svesti na pokušaje kratkoročne ekonomske dobiti, koja bi kamuflirala suštnsku percepciju Kremlja da su zapadne vrijednosti liberalne demokratije egzistencijalna prijetnja koju je nepohodno poraziti, nikako snažiti bilo kakvom saradnjom.

Dodatno, ideja o izolaciji Kine je zakomplikovana činjenicom da i Peking u ovoj Strategiji pronalazi elemente koji mu idu u prilog.

Koje?

VUKOVIĆ: Eksplicitno odustajanje SAD od miješanja u unutrašnja pitanja drugih država i naglašavanje suvereniteta direktno odgovara kineskoj vanjskopoličkoj doktrini, što Pekingu pruža osjećaj sigurnosti da Vašington neće raditi na promjeni tamošnjeg režima. Dakle, dok kritikom Evrope Strategija uspješno unosi razdor među zapadnim saveznicima, ona ne nudi konkretan strateški okvir, niti dovoljno snažne podsticaje koji bi ubijedili Moskvu da žrtvuje svoje ključno partnerstvo sa Kinom zarad Amerike, koja je, prema tekstu Strategije, više zainteresovana za povlačenje, nego za globalno liderstvo.

Kada već pominjete kritiku Evrope, bivši ambasador Srbije u Vašingtonu Ivan Vujačić je, komentarišući Strategiju predsjednika Trumpa, rekao da je Trumpova Amerika neprijatelj Evrope. Jeste li saglasni sa ovom ocjenom?

VUKOVIĆ: Iako je termin „neprijatelj“ izuzetno oštar, možda previše isključiv za opisivanje odnosa između dugogodišnjih saveznika, zabrinutost koju navodite i dalje je utemeljena, ali zahtijeva određenu nijansu. Umjesto klasičnog neprijateljstva, Strategija upućuje da se Sjedinjene Države pozicioniraju kao ideološki protivnik trenutnog političkog uređenja Evropske unije, a ne kao neprijatelj evropskih naroda ili država kao takvih. Glavni izvor tenzija leži u tome što Trumpova administracija više ne vidi transatlantski jaz kao geografski, već kao ideološki. Podjela više nije između Amerike i Evrope, već između transatlantskih liberala i transatlantskih iliberala. U Strategiji se otvoreno kritikuje smjer u kojem se kreće Evropska unija, opisujući politike Brisela, posebno one vezane za migracije i centralizaciju moći, kao prijetnju „civilizacijskim brisanjem“ i gubitkom nacionalnih identiteta. U tom smislu, Amerika se u drugom Trumpovom mandatu postavlja ne kao neprijatelj Evrope, već kao protivnik njenog trenutnog liberalnog establišmenta.

Sa druge strane, postoje elementi Strategije koji se mogu tumačiti ne kao neprijateljstvo, već kao drastičan oblik onoga što se u Americi zove, „teška ljubav“.

Šta podrazumijeva „teška ljubav“ predsjednika Trumpa?

VUKOVIĆ: Opet podvlačim: druga Trumpova administracija jasno poručuje da su dani kada su SAD održavale čitav svjetski poredak prošli i da bogate evropske nacije moraju preuzeti primarnu odgovornost za sopstvenu odbranu. Ovaj zahtjev nije niti nov, niti nužno čin neprijateljstva. Novina je da je ova pritužba po prvi put izražena veoma oštrim ultimatumom.

Iako bi bilo pretjerano reći da je Amerika postala vojni neprijatelj Evrope, ona je danas politički antagonist Brisela. Nova Strategija sugeriše da druga Trumpova administracija više ne želi da retorički brani i hvali Evropu kakva ona danas jeste, već žele da je preoblikuju po sopstvenom liku.

I, kako bi izgledala Evropa skrojena po želji administracije predsjednika Trumpa?

VUKOVIĆ: Manje integrisana, više nacionalistička i finansijski samostalna. Površnim gledanjem, za pristalice jake i ujedinjene Evropske unije, ovakva američka politika zaista može djelovati kao neprijateljski čin subverzije, dok je Trumpova administracija vidi kao neophodan pritisak za spasavanje evropske civilizacije od nje same. Međutim, ovo je možda i najizglednija prilika da se Evropa konačno konsoliduje, redefiniše, i suštinski preuzme ulogu globalnog igrača, i to kao kompaktna unija, koja ne zavisi od pomoći nikoga sa strane, već je u stanju da istinski projektuje svoju transformativnu moć. Autonomno i odlučno. Nedostaje konsenzus unutar same Evrope: žele li, dakle, sve članice i njihovo stanovništvo jaku Evropu ili bi je radije fragmentiranu, koja je, kao takva, apsolutno nedorasla izazovima koji slijede. 

Tamara Nikčević

(Vijesti.ba)